پیشینه مس در ایران و جهان

• ۲۶ آذر ۱۴۰۱
• اخبار و مقالات

تاریخچه مس در جهان

مس در ده هزار سال پیش، عنصری شناخته شده در میان تمدن‌های اصیل بوده است. یک گردن‌بند مسی که متلق به ۸۷۰۰ سال پیش از میلاد است در عراق کنونی پیدا شده که نشان‌دهنده آگاهی مردم از مس و کاربردهای آن است. همچنین نشانه‌هایی مبنی بر ذوب مس تا ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد نیز وجود دارد اما زمان استفاده از آلیاژ مس و ترکیب آن با سایر عناصر به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد که طلا یافت شد.

مصنوعات مسی و برنزی که از شهرهای سومری و مصنوعات مصری که از مس و آلیاژ آن با قلع یافت شده تقریباً متعلق به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد هستند. در یکی از اهرام، یک سامانه لوله‌کشی با مس پیدا شده که مربوط به ۵۰۰۰ سال پیش است. مصریان دریافته بودند که افزودن مقدار کمی قلع، قالب‌گیری مس را آسان‌تر می‌کند، بنابراین آلیاژهای برنزی که در مصر کشف می‌شوند تقریباً قدمتی همانند مس دارند.

تاریخچه مس در ایران

پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح مردم ایران بر اثر تغییرات اقلیمی از فلات‌ها به زندگی در دشت‌ها روی آوردند. در آن‌ زمان ایرانیان نسبت به ادوار ماقبل خود پیشرفت بیشتری کرده بودند. آن‌ها به سفالگری و ساختن اشیاء با گل می‌پرداختند و با قراردادن آن‌ها در آتش آثار زیبایی خلق می‌کردند.

مردم در آن زمان پس از استفاده مکرر از ظروف سفالین به نکاتی پی بردند که برایشان بسیار جالب بود، آن‌ها دیده بودند که ظروف سفالی به علت ضرب‌خوردگی یا افتادن از ارتفاع نمی‌شکند یا مشاهده کرده ‌بودند که بعضی از ظروف پس از گداخته‌شدن در آتش، مایعاتی را از خود برجای می‌گذارند که پس از سردشدن، بسیار محکم و مقاوم می‌شوند. این مایع را مردم، مس نام‌گذاری کردند. پس از این کشف بزرگ، مس جایگاهی ویژه در بین ایرانیان پیدا کرد به طوری که در ساخت ابزارآلات کشاورزی و جنگی، یا حتی برای ساخت ظروف غذا و ... از آن استفاده می‌کردند.

مزایا و کاربردهای مس

- این فلز را بیشتر به صورت خالص استفاده می‌کنند اما زمانی که سختی بیشتری نیاز باشد، از آلیاژی چون برنج استفاده می‌کنند.

- در حدود دو قرن، از رنگ‌های حاوی این فلز برای بدنه قایق‌ها استفاده می‌شد تا رشد گیاهان و جانوران دریایی روی بدنه این قایق‌ها کنترل شود.

 - مقدار کمی از این فلز را در کشاورزی برای آفت‌کشی و تامین مواد مغذی خاک به کار می‌گیرند. با وجود اینکه با این فلز می‌توان ماشین‌کاری انجام داد اما از آلیاژهای آن به دلیل خاصیت بیشتر در این خصوص استفاده می‌کنند.

- طبق تحقیقات باکتری‌ها مدت زمان کمی را روی سطح مس زنده می‌مانند و این یکی از دلایل اصلی ساختن سازهای برنجی با آلیاژهای این فلز است زیرا با وجود اینکه این سازها همواره با رطوبت دهان در تماس هستند اما جنس مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها‌ نمی‌تواند محل مناسبی برای رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها باشد.

- لازم به ذکر است که در تولید سکه‌های ۱۰ تا ۵۰ سنتی از ۸۹ درصد مس به همراه آلومینیوم، روی و قلع استفاده شده‌ است.

- در دوران باستان،‌ از مس به عنوان فلزی بادوام،‌ مقاوم در برابر خوردگی و ضدآب استفاده می‌شده است.

- در بسیاری از سازه‌های قدیمی می‌توان ردی از این فلز پیدا کرد. رنگ سبز حاصل از پتینه‌کاری از مدت‌ها پیش نزد معماران جایگاه ویژه داشته است. در حقیقت، لایه نهایی در پتینه‌کاری، لایه‌ای به شدت مقاوم در برابر خوردگی شناخته می‌شود که از لایه‌های زیرین خود به خوبی حفاظت می‌کند.

- با وجود رقابت بین مواد مختلف، همچنان از این فلز به عنوان هادی الکتریسیته بهره می‌گیرند. البته این مورد در خصوص خطوط انتقال هوایی صدق نمی‌کند چرا که در آن‌ها از آلومینیوم استفاده می‌شود و سیم های مسی در ژنراتورهای برق، خطوط توزیع و انتقال و بسیاری از مدارهای الکترونیکی دیگر کاربرد دارند.

همانطور که در بالا به آن اشاره شد، بیش از نیمی از مس استخراج شده برای تولید سیم های مسی و کابل‌های برق به مصرف می‌رسد. از این فلز به دلیل قابلیت رسانایی بالا، در مدارهای مجتمع و بردهای مدارچاپی استفاده می‌شود و همچنین، در هیت‌سینک‌ها (Heat Sinks) و مبدل‌های حرارتی به دلیل قدرت انتقال حرارت بالا کاربرد دارد. آهن‌رباهای الکتریکی، لامپ‌های خلاء، لامپ‌های اشعه کاتدی همگی از این فلز استفاده می‌کنند.

منابع تامین مس در دنیا

جالب است بدانید ۳۳ درصد از مسی که در دنیا تولید می‌شود، حاصل بازیافت این فلز است! سهم اروپا در تامین مس بازیافت‌شده در دنیا ۴۷ درصد و سهم آمریکا ۳۱ درصد است و باقی آن توسط ضایعات کارخانه‌ها، لوله‌های فرسوده و سیم‌های مسی به دست می‌آید.